بررسی و تحلیل سجایای اخلاقی پهلوانان در شاهنامه فردوسی word بررسی و تحلیل سجایای اخلاقی پهلوانان د
بررسی و تحلیل سجایای اخلاقی پهلوانان در شاهنامه فردوسی wordچکیده فردوسی بزرگترین شاعر حماسه سرای ایران و شاهنامه – اثر گرانقدر ایشان – یکی از بزرگترین کتابهای حماسی، اخلاقی و اجتماعی است. شاهنامه، جامع همهی علوم انسانی و اخلاقی است و آیینهی تمام نمایی است که، همه فضیلتها و رذیلتهای اخلاقی در آن با ذکر نمونههایی از کردار پهلوانان و شاهان ذکر می گردد. کمتر اثری همچون شاهنامه این گونه تصویرسازی را در برابر دیدگان خواننده ایجاد می کند. کردار و رفتار انسانهای بزرگ در طول تاریخ سرمشق زندگی بوده است. در این میان صاحبان زور و قدرت بدنی جایگاه ویژهای دارند. فردوسی، پهلوانان خود را ابتدا با لباس حلم و ادب می آراید و بعد روانه میدان میکند، گویی میدانسته که ابیات شیرین شاهنامه برای همیشه و در تمام نقاط عالم همواره تازه و «به روز» خواهد بود. اکنون با گذشت چندین قرن نام و آوازهی پهلوانان نامی شاهنامه هنوز زنده است، زیرا پهلوانان شاهنامه، انسانهای بزرگی بوده اند، که هیچگاه از فضیلت ها و سجایای اخلاقی تخطّی نکرده و همواره نیکی را بر بدی و خیر را بر شر ترجیح دادهاند. در این تحقیق، تنها نمونههای بسیار جزئی از منش و کردار پسندیدهی پهلوانان شاهنامه، مورد بررسی قرار گرفته است، و الا در این مجال اندک نمیتوان تمام سجایای اخلاقی شاهنامه را بررسی نمود. کلمات کلیدی: پهلوان، سجایای اخلاقی، شاهنامه، فردوسی، ایران، کردار، میدان جنگ، انسان
فهرست مطالب عنوان صفحه
چکیده 1-6- تعریف واژه ها و اصطلاحات پژوهش. 4 3-2- شیوه وابزار جمع آوری اطلاعات. 12 3-1-1- محدوده وموضوع پژوهش. 12 3-4- روش تجزیه وتحلیل داده ها. 13
4-1-3- ویژگی های هنری شاهنامه. 17 4-1-4- سرچشمهی داستان های شاهنامه. 20 4-1-5- بخشهای اصلی شاهنامه. 21 4-1-9- پهلوان و پهلوانی در اسطوره. 26 4-1-10- انسان آرمانی شاهنامه. 28 4-1-11- مروری بر اخلاق و مکاتب اخلاقی. 29 4-2- مهم ترین سجایای اخلاقی پهلوانان در شاهنامهی فردوسی. 33 4-2-1- شاهنامه و سجایای اخلاقی. 33 4-2-2- حمد و ثنا و توکّل به خدای پهلوانان درشاهنامهی فردوسی 35 4-2-3- خردمندی پهلوانان در شاهنامهی فردوسی. 40 4-2-4- وفاداری پهلوانان به ملک و میهن در شاهنامهی فردوسی 44 4-2-5- آزادگی و حقجویی پهلوانان. 46 4-2-6- صلح وآشتیجویی پهلوانان، درشاهنامهی فردوسی. 47 4-2-7- دادگری و عدالتخواهی پهلوانان در شاهنامهی فردوسی. 51 4-2-8- پند و عبرت پذیری پهلوانان. 54 4-2-9- حفظ نام و ننگ وآوازهی پهلوانان شاهنامه. 55 4-2-10- فتوّت و جوانمردی پهلوانان شاهنامه. 60 4-2-11- نیکی و نکوکاری پهلوانان در شاهنامهی فردوسی. 61 4-2-12- تواضع و فروتنی پهلوانان در شاهنامهی فردوسی. 63 4-2-13- نگاه داشتن خشم و غضب توسط پهلوانان در شاهنامه. 64 4-3- گذری بر سجایای اخلاقی پهلوانان نامدارایرانی شاهنامه. 65 4-3-1- سجایای اخلاقی رستم، بزرگ مرد شاهنامه. 65 4-3-1-1- اعتقاد رستم به خدا. 66 4-3-2- سجایای اخلاقی سیاوش در شاهنامه. 74 4-3-2-1- شخصیّت اخلاقی سیاوش. 74 4-3-2-2- خردورزی سیاوش در شاهنامهی فردوسی. 76 4-3-2-3- عفّت و پاکدامنی سیاوش در شاهنامهی فردوسی. 81 4-3-2-4- وفای به عهد سیاوش در شاهنامهی فردوسی. 82 4-3-3- سجایای اخلاقی گودرز در شاهنامهی فردوسی. 84 4-3-3-1- ویژگیهای شخصیّتی گودرز در شاهنامه. 84 4-3-3-2- یزدانپرستی گودرز در شاهنامهی فردوسی. 85 4-3-3-3- شجاعت و دلاوری گودرز. 86 4-3-3-4- امانتداری و صداقت گودرز. 87 4-3-3-5- تواضع و فروتنی گودرز. 88 4-4- گذری بر سجایای اخلاقی پهلوانان انیرانی شاهنامه. 91 4-4-1- سجایای اخلاقی پیران ویسه در شاهنامه. 91 4-4-1-1- خردمندی پیران در شاهنامه ی فردوسی. 92 4-4-1-2- طرفداری پیران از صلح وآشتی در شاهنامه. 93 4-4-1-3- نام نیک و عزّت نفس پیران در شاهنامه. 94 4-4-1-4- فداکاری پیران در شاهنامه. 94 4-4-1-5- مهربانی پیران در شاهنامه. 95 4-4-1-6- وفای به عهد پیران درشاهنامهی فردوسی. 95 4-4-1-7- یزدان پرستی پیران. 96 4-4-2- سجایای اخلاقی اغریرث در شاهنامهی فردوسی. 97
فصل اوّل: کلیاّت و مقدمات پژوهش1-1- مقدمهحکیم ابوالقاسم فردوسی- صاحب اثر گران بهای شاهنامه- یکی از ابر مردان عرصهی ادب فارسی است. از دیر باز هر ایرانی با خواندن اشعار شاهنامهی فردوسی،برخود بالیده که صاحب حماسهی بزرگی است که همواره درس ادب و اخلاق و ارزشهای پسندیده را نثار مردم ایران و جهان نموده است؛ ارزشها و سجایای اخلاقی که در زندگی، رزم و حتّی مردن شخصیّتهای شاهنامه، به ویژه پهلوانان نمود عینی دارد. شاهنامهی فردوسی بهیقین شده است.گنجینه ای که علاوه بر به تصویر کشیدن فرهنگ و تاریخ افتخارآمیز ملی ما، در ترویج و اعتلای ارزشهای اخلاقی-انسانی و نیز تقویت خصیصههای حسنه تلاش و کوشش فراوانی مبذول داشته است. دغدغهیفردوسی،حتّی در آن هنگام که قهرمانانش در بحبوحهی نبرد هستند،ترویج اخلاق وادب است. مقولهای که در کمتر اثری میتوان مانند آن را پیدا کرد. شاهنامه کتابی است که عملاً درس اخلاق و ادب را به جهانیان گوشزدمیکند.سجایای اخلاقیاز قبیل دعاو نیایش،گذشت، خرد، وفاداری، آزادگی، شجاعت، آشتیجویی، میهنپرستی و جوانمردی و... از دیرباز در هر فرهنگ و آیینی پسندیده بوده و کمتر نویسنده و شاعری پیدا میشود که در اثر خود از این سجایا و ارزشهای اخلاقی - انسانی نام نبرده باشد. امّا استفاده فردوسی از این ارزشها به گونهای خاص است. ایشان شخصیّتهای بزرگ شاهنامه را ابتدا با لباسزیبای عفتوپاکدامنی میپوشاندو وجودآنها را به زیور مردانگی و جوانمردی مزین میکندتا زمینهی ترویج ارزشها وسجایایاخلاقی را درجامعه بگستراند. دراین پایان نامه سعی شده است، سجایای اخلاقی پهلوانان شاهنامهی فردوسی هنگام نبرد و رفتار با دیگران مورد بررسی قرار گیرد به آن امید که درس عملی و تصویری ملموس باشد برای همهی پویندگان راه معرفت واخلاق وزنگ هشداری باشد برای کسانی که در فکر بدی به دیگران هستند. هــرآن کــس کــه انــدیشــهی بــد کنــد بـــه فــرجــام،بــد بــا تــن خــود کنــد (فردوسی،1387: 1441) 1-2- بیان مسئلهشاهنامهی فردوسی، یکی از شاهکارهای عمدهی ادبیات جهان است،که نه تنها ایرانیان بلکه اغلب محققان منصف در عرصهی ادبیات جهانی به ارزش و عظمت آن معترفند و آن را در کنار چند اثر عمدهی دیگر در ادبیات حماسی و پهلوانی جهان مثل ایلیاد و ادیسه از هومر و انه اید از ویرژیل، به عنوان بهترین آثار منظوم پهلوانی جهان به شمار میآورند. در این اثر سترگ، ما با سرگذشت و زندگی بسیاری از شخصیّتها از جمله پهلوانان، آشنا میشویم، کسانی که عمیقاً دلبسته و پایبند به برخی از معیارهای اخلاقیو اعتقادی هستند. لذا در شاهنامهی شریف نه تنها پهلوانان ایرانی، بلکه بعضاً پهلوانان تورانی و... سعی در حفظ شعائر پهلوانی و اخلاقی مثل، بزرگ منشی، ادب، تواضع، گذشت، مهربانی، کمک به همنوع، رازداری، صداقت و... میکنند. در این پژوهش، تلاش میشود، شخصیّتهای عمدهی پهلوانی در شاهنامه معرفی و ارزشها و سجایای اخلاقی آنها مورد تحلیل و تفسیر قرار گیرد تا بدین وسیله ضمن تاکید دوباره بر ارزشهای ذاتیشاهنامه، در جهت اشاعهی ویژگیهای خوب اخلاقی ایرانیان در قرون گذشته، گام هایی هر چند کوتاه برداشته شود.
1-3- پرسشهای اصلی تحقیق1- به چه ویژگیها و خصلت هایی، ادب و سجایای اخلاقی گفته میشود؟ 2- آیا در شاهنامه، مظاهر ادب و سجایای اخلاقی دیده میشود؟ 3- آیا در شاهنامه،ادب و سجایای اخلاقی در رفتار و کردار پهلوانان غیر ایرانی نیزدیده میشود؟ 4- آیا پهلوانان وجنگاوران شاهنامهی فردوسی میتوانند مبلغ ادب وسجایای اخلاقی باشند؟ 5- آیا بکارگیری خصلت های خوب اخلاقی در همه جا، حتّی هنگام رویارویی با دشمن، لازم است؟ 6- نمونه هایی از ابیات ناب شاهنامه، که نمود ادب وسجایای اخلاقی پهلوانان هستند، کدامند؟ 7- آیا معیارهای اخلاقی موجود در شخصیّتهای پهلوانی شاهنامه، مربوط به عصر آن ها است؟ یا 8- چگونه میتوان با تحلیل رفتارهای پسندیدهی پهلوانان در شاهنامه، در اشاعهی ادب و سجایای اخلاقی در جامعه امروز قدم برداشت؟ هدف از این پژوهش، معرفی نمونه هایی از اشعار ناب حماسیِ فردوسی است، که در آن، ادب وسجایای اخلاقی پهلوانان ایران زمین را نشان میدهد ومیکوشد، تا نوعی از ادب تعلیمی را نمایان سازد.زیرا شاهنامه مظهر ادب وسجایای اخلاقی است و پهلوانان، حتّی هنگام نبرد هم میتوانند از آن بهره مند باشند. این پژوهش به همهی خوانندگان نشان میدهد که سجایای اخلاقی همواره باید در تمام مراحل زندگی رعایت گردد و نمود داشته باشد وکسی که از این حسن برخوردار باشد،حتّی در نزد دشمنان نیز دارای احترام خواهد بود. خوانندگان این پژوهش در خواهند یافت که از دیرباز ادب واخلاق در میان ایرانیان از جایگاه و اعتباری برجسته برخوردار بوده است وکسی که واجد سجایای خوب اخلاقی باشد، ولو این که از جبههی دشمنان به حساب آید، مورد احترام و درخور تحسین است.
1-5- ضرورت واهمیّت تحقیقتاریخ ادبیات ایران، با وجود شاعران ونویسندگان بنام خود، همواره اشاعه دهندهی سجایایاخلاقی بوده است. سجایایی که بشریت درطول تاریخ به آن نیازمند بوده وخواهد بود. در جامعه کنونی بشریّت،بهره گرفتن از اخلاق یکی از ضروریات زندگی است. در دنیایی که به درستی دهکدهای بزرگ است، بدون وجود فضیلتهای اخلاقی، زندگی کردن بسیارسخت و حتّی غیرممکن خواهد بود به راستی که در صورت فقدان این سجایای نیکوی اخلاقی،چیزی جز کشمکش وبی نظمی درجهان نخواهد بود. آشنایی مردم و به ویژه جوانان، با سجایای اخلاقی پهلوانان در شاهنامه، باعث میشود، برای خود یک آرمان وهدف اخلاقی تصور کنند، وسعی وتلاش نمایند، با الهام از کردار ورفتار این ابر مردان-که در زمان خود یکه تاز میدان بوده اند- برای خود یک الگو ومعیار در نظر بگیرند وبا پیروی از کردارپسندیدهی آنان،جامعه خود را به سوی خوبی ها وفضیلت های نیکوسوق دهند.
1-6- تعریف واژه ها واصطلاحات پژوهشدر این پژوهش واژه ها واصطلاحاتی که به کار رفته در متون مختلف ممکن است معانی متنوعی داشته باشند که به اختصار ذکرمیشود: 1- سجایای اخلاقی از دوکلمه سجایا واخلاق تشکیل شده است الف: سجایا: درلغت جمع سجیه به معنی خوها و عادتها. (غیاث) (منتهی الارب)است.(دهخدا) خُلق طبیعت،سجیّات «سَ جَ ی» و سجایا«سُ» جمع (عمید) ب- اخلاق: با توجه به این که این مبحث کلید واژهی اصلی این پژوهش است به صورت جداگانه مورد بحث وبررسی قرار گرفته است امّا در نظر خواجه نصیر طوسی به صورت کلی« اخلاق جمع خُلق وخُلُق است و بیشتر به صورت جمع به کار میرود، کلمهی خُلق از مادهی خُلقت و به معنی صفاتی است که از انسان جدا نمیشود وهمچون خِلقت وفطرت انسان میگردد. اخلاق به طور کلی بر همهی افعالی که از نفس صادر میشود،خواه پسندیده وخواه ناپسند اطلاق میگردد.»(علوی مقدم-اشرف زاده،1372: 8-7) خُلق- ا. ]ع[]خَ لْ[ خوی،طبع،سجیه،عادت،اخلاق جمع (فرهنگ عمید) جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |
